Publicatiedatum: juli 2021
Artikel door: Esther Beurskens

‘De sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen vraagt aandacht van ons allemaal’

In gesprek met Esther Beurskens, leerkracht groep 4 De Bron

Omgaan met veranderingen is een thema waar je als leerkracht steeds meer mee te maken krijgt. Veranderingen in behoeften en wensen van ouders, veranderingen in de omgeving zoals de invloed van corona op het onderwijs en het welbevinden van professionals en kinderen. Maar ook ontwikkelingen die je vanuit school of vanuit Edu-Ley belangrijk vindt en waar je met elkaar stappen in wil gaan zetten. Esther: ‘Voor mij persoonlijk was het best een verandering toen ik niet meer voor de kleutergroepen stond maar voor groep 4. En na mijn zwangerschap heb ik nog een half jaar groep 8 gedaan. Dat was helemaal schakelen. Bepaalde aanpakken zitten zo in je systeem dat je er automatisch op terugvalt. Die eigen is stijl je kracht, maar het is ook fijn om een keer bewust uit je comfortzone te gaan, te ontdekken hoe iets anders kan.

Het echte gesprek voeren
‘Hoe verder je van je gebruikelijke patronen verwijderd bent, hoe meer je open zult moeten staan voor wat zich op dat moment aandient. Esther: die kinderen in groep 8 hebben echt al pubertrekjes en zoeken gemakkelijk de confrontatie. Alles wat je aansnijdt lijkt op die leeftijd te worden uitvergroot. Dat is echt anders dan in de onderbouw. Waar het om gaat, is dat je in gesprek gaat met kinderen op een manier die aansluit op hun ontwikkelingsfase. Wat relativering en humor inbrengen helpt ook wel. Net als kennis van het puberbrein. Daar ben ik meteen over gaan lezen toen. Wat ik leuk vond om te constateren, is dat kinderen die bij mij in de kleutergroep gezeten hebben nog hun heel herkenbare karakter hadden behouden. Ze waren alleen een stuk groter geworden.’

Achter het gedrag kijken
‘Wat voor alle leerkrachten een belangrijke vaardigheid is, is achter het gedrag van kinderen kunnen kijken. Daar hadden we met het thuisonderwijs natuurlijk een extra uitdaging, omdat je kinderen alleen in kleine vakjes op je scherm zag. Bovendien misten we het echte contact met ouders. Vooral de informele tussendoor momentjes bij de deur van het klaslokaal. Natuurlijk probeerden we dat op te lossen door wat vaker te bellen en te mailen, maar dat blijft behelpen. Soms plande ik een afzonderlijk gesprek in met ouders, maar daarmee maak je het ook meteen heel gewichtig, terwijl dat helemaal niet de bedoeling was. Achter het gedrag van kinderen kunnen kijken, wordt steeds noodzakelijker omdat we steeds meer kinderen zien met allerlei gedrag gerelateerde problematieken. Gedrag dat vaak het leren in de weg zit. Ik weet niet of dat toeneemt omdat er meer aandacht voor is of dat er eenvoudig meer drukte en spanningen zijn in de huidige tijd. De sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen is in ieder geval het thema waar ik me graag mee bezighoud. Bovendien denk ik dat het noodzakelijk is dat we er als team meer mee gaan doen. Aandacht voor persoonlijk welbevinden staat nu weer steviger op de agenda. Toen ik de eerste keer online les moest geven, vond ik dat heel lastig. Niet alleen vanwege de techniek, maar vooral om de afstand die er was tot de kinderen. Na de instructie gingen kinderen s’ochtends zelfstandig met opdrachten aan de slag. Dan pakte ik altijd rond 11.45 uur de tijd om persoonlijk met kinderen in gesprek te gaan. Ik merkte dat sommige kinderen dat ontzettend fijn vonden. Dan gingen ze speciaal voor mij hun knuffeldier of huisdier halen om het aan mij te laten zien en er iets over te vertellen bijvoorbeeld. Wat we in de klas nodig hebben, is tijd en rust om die persoonlijke aandacht te kunnen geven.’

Aandacht voor sociaal emotionele ontwikkeling
‘Er werd soms geroepen dat kinderen achterstand zouden oplopen in hun leerontwikkeling. Veel belangrijk vind ik of ze goed in hun vel zitten. Daar besteden we nu veel aandacht aan. Dat is ook de kern van wat we in het leerteam sociaal emotionele ontwikkeling met elkaar bespreken. Hoe zorg je ervoor dat kinderen zich op hun gemak voelen, hulp durven vragen, blij zijn met zichzelf en relaties kunnen bouwen? Als anti-pest coördinator heb ik pas ook een cursus over sociaal emotionele ontwikkeling gedaan. Persoonlijk welbevinden is een essentiële basis om tot leren te komen. Onrust, stress en spanningen in de thuissituatie helpen daar niet aan mee. Daar waar kinderen de volle aandacht en ondersteuning van hun ouders hebben gehad in het thuisonderwijs zagen we dat kinderen niet alleen opbloeiden, maar ook hun cognitieve ontwikkeling versnelden. Maar ook deze kinderen hadden het moeilijk toen ze weer naar school mochten en opnieuw hun plaats in de groep moesten zien te verwerven. Dan moet je actief aan de slag met verbinden en samenwerken.’

Waarderen en ontwikkelen
‘In het leerteam werken we aan een structurele aanpak voor sociaal emotionele ontwikkeling. Dat je een vast ritme creëert in je week en na iedere vakantie gericht activiteiten aanbiedt waarmee kinderen weer op een fijne manier leren om met elkaar een groep te vormen. We zijn nog zoekende hoe we een en ander in het vat gieten. Waar we in ieder geval mee bezig zijn, is om manieren te vinden om van elkaar te leren, om uit te wisselen wat werkt en om onderzoek te doen naar beproefde aanpakken. Doel is om leerkrachten meer houvast te bieden in hun lessen. Het kan zijn dat je als ervaren leerkracht waardevolle inzichten hebt waar anderen iets aan hebben, maar we kunnen ook leren van stagiaires en startende leerkrachten. Basis is om eerst te verkennen waar we staan om van daaruit verder te gaan en door te ontwikkelen. Wat heeft je collega aan goede ideeën? Wat kun je daar in jouw eigen aanpak mee? In het leerteam weten we samen al een hele hoop we leren zo heel veel van elkaar. Je kunt heel veel bij elkaar halen en met elkaar delen.’

Basis voor later
‘Hoe zorg je ervoor dat collega’s in beweging komen? Ik denk door nieuwsgierig te zijn naar een ander, maar vooral door een urgentie besef. Er moet een onvrede of behoefte zijn of misschien wel een crisis om te beseffen dat het anders moet. En volgens mij helpt het ook om goede argumenten aan te reiken. Aandacht voor de sociaal emotionele ontwikkeling is niet alleen fijn voor de werkelijkheid in het hier en nu maar levert ook een stevige basis voor de latere ontwikkeling. Dan gaat het over de vraag wat we kinderen willen meegeven, hoe we ze willen toerusten. We moeten serieus aan de slag met het thema van ons leerteam omdat we dagelijks ervaren hoe complex gedrag kan zijn. Dat ligt aan een veelheid aan factoren, dat mensen veel op hun bordje hebben tegenwoordig en waarschijnlijk spelen social media hierin een grote rol. Daar zie je steeds het perfecte plaatje, word je voortdurend geconfronteerd met wat je nog niet hebt en word je populair door grote aantallen likes.’

Gevoel voor subtiele signalen
‘Ik ben me steeds meer bewust van het belang van onderling leren en onderzoeken, ook als het gaat om sociaal emotionele ontwikkeling. Kinderen leren niet vanzelf hoe je met een ander moet omgaan. Dat moet je wel begeleiden. Bovendien moet je alert zijn op subtiele signalen die wijzen op verminderd welbevinden. Waar extravert gedrag vaak goed opvalt, is het lastiger om te merken dat een kind een beetje verdrietig of eenzaam is. Dat maakt dat we tijd en ruimte moeten nemen om het gesprek te voeren, met elkaar en met kinderen en ouders. Verhalen delen is een manier om van elkaar te leren en om gezamenlijke ontwikkeling te versterken. Sommige collega’s vinden het moeilijk om tijd en ruimte te nemen. Tijd in je hoofd om te reflecteren en tijd om gesprekken aan te gaan. Ik scan altijd de gezichten van kinderen en probeer signalen op te pikken waar ik eventueel iets mee moet doen.’

Betekenis geven aan ervaringen
‘In het leerteam zoomen we in op details en casuïstiek, persoonlijke ervaringen, maar kijken we ook naar het grote geheel van de school of de ambities van Edu-Ley. Welke patronen en bredere verbanden zien we als we die verhalen naast elkaar leggen? Wij zijn gewend om alleen op de eigen groep te focussen. Nu focussen we ook veel meer op de bredere betekenissen.
Als ik het gevoel heb dat er iets speelt in de thuissituatie van een kind, dan pak ik de telefoon en vraag ik of ouders herkennen wat ik heb ervaren bij hun zoon of dochter. Dan komt er meestal wel een verbinding tot stand. Het gaat erom dat je als leerkracht laat merken dat je met elkaar verder wil komen. In het thuisonderwijs hadden we soms te maken met werkomstandigheden van ouders die stress opleverden, of onrust door situaties die met een scheiding samenhing. Maar wat ook speelde was dat ouders gewoon niet wisten hoe ze moesten helpen. Kinderen waren soms ongeconcentreerd en niet gemotiveerd om te leren. Dan is het bijna onmogelijk om onderwijs te geven. In de meeste gevallen kwamen we er echter samen met ouders prima uit. We maakten ons pas zorgen als we helemaal geen contact met ouders konden krijgen.’

Weerbare kinderen
‘De crisis leert ons dat tegenslag bij het leven hoort. Met weerbaarheid ontwikkelen kun je maar beter zo jong mogelijk mogelijk beginnen. Misschien moet je zo nu en dan wel bewust een drempel opwerpen, een beetje frustratie creëren om te prikkelen. Als ouder wil je dat je kind niets in de weg staat, maar dat is niet realistisch. Soms moeten kinderen ook even zweten voor ze verder komen. Aan de andere kant krijgen kinderen op een normale schooldag al genoeg van dergelijke situaties voor hun kiezen. Grenzen opzoeken, leren omgaan met beproevingen en weten dat je meer kan verduren dan je denkt, is wel een goede leerschool voor later. Misschien kun je dat wel scharen onder executieve vaardigheden.’

Mijn inzicht
‘Ten tijde van de scholensluiting heb ik nog een keer extra ervaren dat de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen aandacht van ons allemaal vraagt. Dat we daar tijd en ruimte voor moeten maken. We hebben een ontwikkeldocument dat we gaandeweg bijstellen. Niet alles is te plannen. Er zijn bepaalde doelen geformuleerd, maar die kunnen wijzigen al naar gelang de behoeften veranderen of wat we belangrijk vinden in het team.’